Bir kentin amblemine kim karar verir?
Kentler, genel özelliklerini, tarihini, karakterini betimlemek için simgeye ihtiyaç duyarlar ve kentsel kimlik görseli ve göstergesi işlevi gören kent logoları da temsil ettikleri kentlerin tarihsel, kültürel, coğrafi, ekonomik özelliklerini anlatan simgeleri barındırır.
Avrupa’da kent devletler zamanında başlayan simgeler aynı zamanda devletlerin egemenliklerini ifade eden bayrakları da olmuşlardır. Kent devletleri yerlerini büyük devletlere bıraksa da bu simgeler günümüzde kentlerin bir nişanesi olarak devam ediyor. Logolar da onların vazgeçilmez parçaları olarak yüzyıllardır aslında dünyanın pek çok kentinde kullanılıyor.
Biz de kentimiz Ankara’nın amblem tarihini ve bunun üzerinden gelişen olayları hatırlayalım:
Eski Anadolu uygarlıklarından Hattilere ait bir eser olan “Hitit Güneşi”, 1973’te, Vedat Dalokay’ın Belediye Başkanlığı döneminde Ankara’nın ilk amblemi olarak seçildi. Sembol, güneşi simgeleyen dairesel biçimin etrafına yerleştirilmiş öğelerden oluşuyor. Bazılarının üstünde ses çıkarması için sallanan parçalar, kimisinin üstünde barışı simgeleyen geyik imgesi, kimisinde ise üremeyi simgelemek üzere kuş, ağaç figürleri bulunuyor. Hatti uygarlığında ilk defa kullanılan daha sonra Hititlerin benimsediği bu sembol, yaklaşık 4 bin öncesine dayanıyor. Kültürel ve tarihi derinliği anlatması açısından oldukça dikkat çekici bir figür.
Bu sembol ve benzerleri Remzi Oğuz Arık ve Hamit Koşay tarafından Alacahöyük’te 1935 yılında gün ışığına çıkarıldı ve bu parçalar Ulus’taki “Anadolu Medeniyetleri Müzesi”nde sergileniyor.
Karşılıklı mücadele
Anadolu’nun Türk-Müslüman egemenliğinden binlerce yıl öncesinde yaşamış olan başka kültürleri temsil eden heykelin sembol olarak alınması siyasi rahatsızlıklara ve çekişmelere neden olmuş, dönemin Belediye Başkanı Vedat Dalokay, Sıhhiye’deki Hitit Güneş Kursu Anıtı’nın yapımı aşamasında Milliyetçi Cephe hükümeti ve Erbakan’la karşı karşıya gelmişti. Ankara Valiliği de heykele karşı çıkmıştı. Bu durum heykelle ilgili hukuki süreci de beraberinde getirmiş; İl Trafik Komisyonu tarafından heykel inşaatı durdurulmuş, ancak Danıştay anıta onay verince dönemin valisi Durmuş Yalçın bu kez farklı gerekçeler öne sürmüştü.
Heykelin konacağı yerin hazırlanması sırasında da trafik polisleri belediye çalışanlarına yaya geçidini kullanmadıkları için trafik cezaları kesmiş, belediye zabıtaları ise karşılık olarak polislere çimlere basma cezası uygulamıştı. Böyle bir karşılıklı mücadele sürecinde Hitit Heykeli, Vedat Dalokay, belediye yetkilileri ve bazı CHP milletvekillerinin nöbet tuttuğu bir süreçten geçerek tamamlandı.
Heykeltıraş Nusret Suman tarafından yapılan Hitit Güneşi Kursu Heykeli, 15 Ağustos 1978’de Sıhhiye Meydanı’na yerleştirildi. Nusret Suman, Ankara’ya açılış için gelirken İzmit yakınlarda aracıyla kaza yapmış ve ne yazık ki heykelin açılışını yapamadan hayatını kaybetmişti.
Sağ siyasetçiler amblem ve heykel konusunda yetmişli yıllarda da saldırgan bir söylem geliştirmiş, dönemin Milliyetçi Cephe hükümetinin temsilcileri “İslamiyet öncesi bir medeniyetin, başkenti temsil edemeyeceğini” savunmuştu. Hatta 5 Eylül 1978’de törenle açılması planlanan Hitit Güneş Kursu anıtına 30 Ağustos 1978’de bomba bile konulmuştu. Cumhuriyet Senatörü Adile Ayda, Meclis konuşmasında “Hititler Türk değillerdir. Anadolu’yu işgal etmiş sayısız milletlerden biridir. Biz onların torunları mıyız? Asla!.. Şimdi bize tamamen yabancı olan milletin bir tanrısının heykelini, onların bir putunu başkentimizin bir meydanına dikmekte mana var mıdır? Türkler göğe, yere tapmışlardır asla güneşe tapmamışlardır. Utanç verici muazzam hatadan bir an önce dönülmelidir. Atatürk hayatta olsaydı emin olun bunun bir an evvel yıkılmasını emrederdi” demişti. (4 Ocak 1977) Tercüman Gazetesi de “Anıt dikilirse bunu tarih, ‘Türklerde ulusal ve dinsel bilincin iflası’ olarak yazacaktır” ifadelerini kullanmıştı. (24 Ekim 1977)
Ve amblem değişir…
12 Eylül sonrası ANAP döneminde de heykelin kaldırılıp yerine cumhurbaşkanlığı forsunun yerleştirileceğine dair haberler dolaşır bir süre. Eski Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Melih Gökçek o dönem Keçiören Belediye Başkanı iken Ankara BB Meclisi’nde heykelin kalkmasına dair söz alır, Başkan Altınsoy tarafından ‘kendi işine bakması’ söylenerek azarlanır. Ancak 1995 yılında belediyenin SHP’den Refah Partisi’ne geçmesiyle bu rahatsızlık alevlenerek gün yüzüne çıkar. Belediye Başkanı seçilen Melih Gökçek’in ilk işlerinden birisi de kent logosunu değiştirmek olur. 29 Haziran 1995 tarihinde Hitit Güneşi yerine Atakule-cami minaresi, ay ve dört yıldızdan oluşan amblem seçilir. Amblem daha sonra uzun dava süreçleriyle birkaç kez daha değiştirilir ancak Gökçek, eski ambleme karşı aldığı olumsuz tavırdan taviz vermez.
Ankara Tabipler Odası da amblemi sahiplenerek Hitit Güneşi’ni oda logosu yapar o dönem. Demokratik kitle örgütleri de Haziran 1995 günü amblemin kaldırılmasına karşı imza kampanyasına başlarlar Abdi İpekçi Parkı’nda.
CHP Trabzon eski vekillerinden Avukat Rahmi Kumaş, yeni amblemi 3 Temmuz 1995 tarihinde yargıya taşır. Ankara 2. İdare Mahkemesi, amblemi, “Belediyenin amblem belirleme yetkisi olmadığı” gerekçesiyle 20 Mart 2001 günü iptal eder. Dava Danıştay’a taşınsa da Danıştay 8. Dairesi tarafından 2 Nisan 2002 günü onanarak yetki iptali kesinleşir. Gökçek, amblemleri sökmeye yanaşmayınca Rahmi Kumaş, Haziran 2002 tarihinde Yargıtay’a suç duyurusunda bulunur. Mart 2003 tarihinde İçişleri Bakanlığı ortada bir suç olmadığına, dolayısıyla Gökçek hakkında soruşturma izni verilmesine gerek olmadığına karar verir. Rahmi Kumaş, Bakanlığın bu kararına da itiraz eder. İtirazı Danıştay’da haklı bulunur. Danıştay’ın, mahkeme kararına rağmen izinsiz ve tescilsiz amblem kullanılmasının suç olduğuna dair aldığı karara rağmen İçişleri Bakanlığı 31 Mayıs 2004 tarihli açıklaması ile soruşturmaya gerek olmadığını yineler. Kumaş buna da itiraz da bulunur. Danıştay tarafından da tekrar haklı bulunur. Ankara Cumhuriyet Başsavcısı Mehmet Bozkurt, Gökçek hakkında kamu davası açılmasına gerek olmadığına karar verir. Kumaş yine itiraz ederse de Sincan Ağır Ceza Mahkemesi itirazını reddeder. İç hukuk yolları tükenince konu Mart 2006 günü AİHM’e taşınır.
AKP, 24 Aralık 2004’de 5272 sayılı Belediye Yasası’nı çıkararak, belediyelere amblem belirleme yetkisi verir, Gökçek başkanlığındaki Ankara Büyükşehir Belediyesi de 14 Ocak 2005 günü iptal edilmiş olan cami minareli ve dört yıldızlı amblemi yeniden benimser.
Rahmi Kumaş olayı Ankara 3. İdare Mahkemesi’ne taşır. Mahkeme, “Ankara’yı temsil etmediği” gerekçesiyle amblemi bu kez esastan iptal eder. İdare Mahkemesi’nin kararında, “amblemde kullanılan simge ve işaretlerin anlamlarının ortalama bir bilinç ile doğrudan çıkarımını olanaklı kılan açıklık ve anlaşılırlık özelliğinin bulunmadığı, kullanılan sembol figürlerin, Ankara’yı tarihsel ve kültürel derinliği ve ağırlığı ile orantılı biçimde tanıtıcı öğe niteliği taşımadığı” belirtilir. Belediyenin, iptal kararının bozulması için Yargıtay 8. Dairesi’ne başvurusu da reddedilir. Belediye, bunun üzerine karar düzeltme yöntemiyle kararın bozulmasını ister, ancak Danıştay 8. Daire de 2 Temmuz 2007 günü aldığı kararla belediyeyi haksız bulur. Gökçek basın açıklamasında “Ankara’nın amblemi hiçbir zaman Hitit olmadı, bundan sonra da olmayacak” şeklinde konuşur.
Öte yandan iptal edilen amblemdeki yıldız sayısını da beşe çıkararak 15 Temmuz 2011’de yeniden Belediye Meclisi’nden geçirir. Bu karar da mahkemelik olur.
Ankara kedisi macerası
Gökçek, Hitit Güneşi ambleminden kurtulma inadından vazgeçmez, bu kez Haziran 2010 tarihinde “Gülen Ankara Kedisi”nin amblem olarak benimsenmesi için Belediye Meclisi’nde oylama yapılır. Öneri 31 “hayır” oyuna karşı 59 “evet” oyuyla kabul edilir. Bunun üzerine Avukat Rahmi Kumaş, Belediye Meclisi kararını mahkemeye taşır ve Ankara 7. İdare Mahkemesi, Kumaş’ın iptal talebinin reddine karar verir. Ancak 2014 yılında Danıştay 8. Dairesi, Belediye Meclisi’nin aldığı kararın Meclis üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu için alınmadığı gerekçesiyle, İdare Mahkemesi’nin kararını bozar.
Gökçek, logo mahkemelik olunca 15 Mart 2013’te kedinin bıyık sayısını ikiye düşürerek aynı logoyu yeniden Belediye Meclisi’nden geçirir. İki bıyıklı Gülen Ankara Kedisi hakkındaki hukuksal süreç Danıştay iptali ile son bulur.
Anıtın taşınması iddiaları
Sıhhiye’de bulunan Hitit Güneş Kursu Anıtı da benzer süreçlerin konusu olur. Mayıs 2017 tarihinde AKP Çorum vekili ve TBMM İdare Amiri Salim Uslu, Sıhhiye’deki anıtın, Hitit medeniyetinin başkenti olan Hattuşa’nın bulunduğu Çorum’a taşınması için çalışma başlattıklarını açıklamış, Ankara Milletvekili Aylin Nazlıaka da anıtın taşınacağı iddialarını Meclis gündemine taşımıştı. Nazlıaka, “Ankara’nın tarihine ışık tutan, Cumhuriyete tanıklık eden anıtların tek tek yok edildiği bir dönem yaşıyoruz” diyerek, dönemin Başbakanı Binali Yıldırım’a, “Bu anıtı taşımayı düşünmek Cumhuriyet’in başkentinin kültür miraslarına ihanet değil midir? Ankaralılar cezalandırılmaya mı çalışılmaktadır?” diye sormuştu.
Nazlıaka’nın konuyu Meclis’e taşımasına ilişkin bir programda konuşan Gökçek, anıtın tarihi eser özelliği taşımadığını söyleyerek, “Bu tarihi bir eser değil. Hiçbir tarihi özelliği yok. 1977’de yapılmış bir heykel. Tarihi özelliği olmadığı için rahatlıkla verilir. Hitit Heykeli’nin, Ankara’nın simgesi olmasıyla ne alakası var? Nazlıaka boşu boşuna hayıflanmasın, kendisine küçüğünden yaptırır ben gönderirim bir tane. Ben bir tane göndereyim, masasının üzerine koysun” demişti.
Hitit Güneşi geri dönecek mi?
Ankaralılar, 31 Mart Yerel Seçimi’nin ardından sosyal medyada başlattıkları kampanya ile Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş’tan ilk icraat olarak Hitit Güneşi simgesinin, amblemde tekrar kullanılmasını istemişlerdi. Hatta sokak tabelalarında bulunan amblemin üstüne Hitit Güneşi yapıştırma eylemlerine de yer yer rastlanmıştı.
Geçtiğimiz yıl 25 Nisan’daki iftar programında yöneltilen “Hitit Güneşi, Ankara’nın amblemi olacak mı?” sorusuna ise Yavaş, “Maalesef bu dönemde zor. Mecliste, 42’ye karşı 105 meclis çoğunluğu var. Bunun olmayacağını bile bile mecliste lüzumsuz yere enerji sarf etmek istemiyoruz ama ben her mecrada, bir şekilde Hitit Güneşi’ni kullanmaya çalışıyorum” diye yanıt vermişti. 1 Mayıs’taki programda da basın açıklamasının yapıldığı salondaki fonda Büyükşehir Belediyesi’nin mevcut ambleminin yanında Anıtkabir, Ankara Kalesi, Hacıbayram Veli Cami, Kocatepe Camisi ile Sıhhiye’deki Hitit Güneşi Anıtı’nın görsellerine yer verilmişti.
8 Ağustos günü Yüksel Caddesi, Milli Müdafaa Caddesi ve Kızılay Alışveriş Merkezi yanındaki 3 noktaya açılan Belko’nun vitamin büfelerinde de bu logolar kullanıldı.
Ankara’da amblem üzerine kopan fırtınalar sonucu bir başkentin kendisini temsil edecek amblemden yoksun kalmasının acıklı öyküsüdür yaşananlar…
