Sokak tabelalarında direniş ve sanat
Sokaklar ve sokakların sağladığı imkânlar avangard ve politik amaçlar güden sanat üreticilerine de her zaman büyük imkânlar sağlamıştır. Sanat üreticileri her zaman kendilerine galerileri ve müzeleri mekân olarak belirlemezler, sadece sanat koleksiyonerlerini ve sanatseverleri izleyicileri olarak kabul etmezler. Avangard sanatçılar toplumu değiştirmek ve bir şeyler aktarabilmek adına sanat üretimlerini kullanırlar. Tıpkı avangard kelimesinin kökeninde yer alan öncü birlik anlamında olduğu gibi, toplumun geleceğine dair öncü bir rol üstlenmek isteyen sanat üreticileri de vardır. Bu avangard sanat üreticilerinin insanlara ulaşmak için kullanabilecekleri en kolay yol ise kamusal alanlardır. Bu kamusal alanların başında da sokaklar gelir.
Duvarların gizli yüzü: Banksy
İnsanlara ulaşmak için sokaklarda üretim yapan bu sanat üreticileri sokağın her yüzeyini, her noktasını ve her imkânını kullanırlar. En bilinen sokak sanatları doğal olarak yüzeylerin kullanıldığı görsel sanatlardır. Sokak yüzeylerinin kullanıldığı görsel sanatlar bazen bir resim, bazen metin içeren bir grafiti, bazen de yüzeye yapıştırılmış bir görsel olabilir. Bunun en politik örneği dünya çapında üne kavuşan sokak sanatçısı Banksy. Banksy özellikle savaş karşıtı eserleriyle son yıllarda gittikçe daha da önem kazanan bir sanat üreticisi.
Görünmez tiyatro
Görsel sanatlar kadar gösteri sanatları da sokaklarda ve diğer kamusal alanlarda icra edilmektedir. Bunların başında görünmez tiyatro akımı gelir. Görünmez tiyatro bir direniş örneği olarak Arjantin’de ortaya çıkmıştır. Askeri diktatörlük rejiminin ardından topluma ulaşmak isteyen devrimciler ve tiyatrocular bir yöntem olarak görünmez tiyatroyu oluşturular. Görünmez tiyatronun en önemli özelliği izleyicilerinin bir oyun izlediklerinin farkında olmamasıdır. Kimsenin oyuncu olduklarını bilmedikleri kişiler kamusal bir alanda birden performanslarını sergilemeye başlar. Bu güncel bir politik duruma dair hararetli bir tartışma veya yüksek sesli bir fikir alışverişi olabilir. Esas amaç tiyatro yapmanın yasakladığı ve tiyatrocuların izleyicilerine ulaşmasının engellendiği bir zamanda böyle bir gösteri ile insanlara ulaşmaktır.
Burada bir cinayet işlendi
Sokakların ve diğer kamusal alanların sadece yüzeyleri ve imkânları değil ayrıca o kamusal alanlarda yer alan çeşitli unsurlar ve nesneler de sanatsal bir direniş araçlarına dönüşebilirler. Bu nesnelerin başında da sokak tabelaları gelir. Sokak tabelaları bazen yüzeyleri manipüle edilerek bazen sokak tabelası biçiminde sanat nesneleri üretilerek politik ve sosyal sanatın unsurları haline gelirler.
Örneğin sokak levhalarını bir biçim olarak kabul eden bir sanat projesi Kuir Mekanlar (Queer Spaces) projesidir. Bu çalışma çerçevesinde sokak levhası benzeri pembe üçgen tabelalar üretilmiştir. Bu levhaların içerisine öldürülmüş eşcinsel ve transeksüel kişilerin ve aktivistlerin isimleri ve mücadelelerine dair bilgiler yer almaktadır. Bu hazırlanan levhalar sokaklarda yer alan direklere veya yüzeylere monte edilmişlerdir. Böylece bu tabelaları gören kişiler öldürülmüş veya bir şekilde kaybolan kişiler ile kentin karanlık tarihi arasında bir ilişki kurarak politik bir farkındalık ortaya koyabilmişlerdir. Bu çalışma sokak levhalarının iki unsurunu da içermektedir; hem bir kent ve sokak mobilyası olarak her yerde olmanın ve bulunabilmenin pratiğini ortaya koyabilmektedir hem de bir biçim olarak mevcut düşüncelere sanatsal form vermenin bir aracı olabilmektedirler.(1)
Dikkat yeşil alanınız azalabilir: Bahar işaretleri
Kuir Proje kadar doğrudan politik olmayan, sanatın oyun unsurunu ve eğlendirme değerini de kullanan başka sokak levhası çalışmaları da vardır. Mesela Mark Jenkins kentlerdeki yeşil alanların azlığını Bahar İşaretleri (Signs of Spring) eserleri ile ortaya koymaktadır. Jenkins bu çalışmasında sokak tabelalarının olduğu direklere iki adet yeşil yaprak şeklinde metal levhalar yerleştirmiştir.(2)
Tabelanızla bir iletişim sorunu yaşayabilirsiniz
Sokak tabelalarını sanat nesnesine çeviren bir başka sanat üreticisi Clet Abraham’dır. Abraham’ın çalışmaları çok politik çalışmalar değildir ama dolaylı da olsa iktidar alanıyla mücadele içerisindedir. Abraham sokak tabelalarını bir iletişim aracına çevirir ve onları mizahi bir ürün olarak yeniden üretir. Böylece birbirleriyle iletişimsiz insanlar arasında iletişimi oluşturacak kamusal nesneler ortaya çıkmış olur.(3) Abraham’ın mizahi çalışmalarına benzer bir çalışma Türkiye’de Küf ekibinden gelir. Küf, Ankara’da Tunalı Hilmi Caddesi ile İran Caddesinin kesiştiği köşede yer alan trafik tabelasında G. O. Paşa yazısının ilk iki harfini Tosun ile değiştirmiştir. Böylece tabelada Yeşilçam sinemasının kült komedi filmlerinden Tosun Paşa filmine gönderme oluşmuştur. Bunu gören kişilerin de yüzlerinde bir gülümseme oluşacağını düşünmek kaçınılmazdır.(4) Bu çalışmalar doğrudan politik olmasalar da kentlerin gittikçe daha fazla betona bulanıp yeşil alanlarının yok olduğu, sürekli hız ve koşturma içerisinde güzeli unuttuğumuz kabullerinden yola çıkarak üretilmişlerdir. Bu kabulleri değiştirmeye çalışıp kentte yaşayan insanların yüzünde bir gülümseme yaratarak, gündelik hayatı yeniden yorumlayarak ufak da olsa politik bir hedefe ulaşmaktadırlar.
(1)https://archive.org/details/1994QueerSpaceSubmissionRepoHistory/1994_QueerSpace_Submission_RepoHistory.jpg; https://www.gregorysholette.com/repohistory/
(2)https://www.trendhunter.com/trends/signs-of-spring-mark-jenkins
(3)https://artslife.com/2016/07/14/clet-abraham-quando-larte-e-segnaletica/